Column Beurskens: creatief en origineel

Een journalist vertelde me eens dat hij een schrijver had geïnterviewd, die hem zei ik lees nooit iets van iemand anders. Anders ben ik niet meer origineel. In onze cultuur moet kunst origineel zijn. Dan kom je tot zo’n verbazingwekkende uitspraak.

Jan, een patiënt met burnout, zocht een hobby waar hij zich helemaal aan kon geven maar niets creatiefs want dat ben ik niet. Kunst zou dus niet in aanmerking komen. Ik heb hem toen toch aangeraden iconen te gaan schilderen. Het maken van een icoon vergt uiterste concentratie en ook vakmanschap. Iconen zijn kunst, maar toch gaat het bij een icoon niet om het originele. Ze worden volgens een streng en vaststaand patroon gemaakt. Het is bijna een ritueel. Het is juist niet de bedoeling dat de maker er zijn ik in legt. Dit staat haaks op de opvatting die wij nu in het Westen over kunst hebben. De kunstenaar moet in zijn kunst worden herkend, ook al herkennen we niets in zijn kunst. In het Oosten is dat niet zo. Kunst wordt ook daar gemaakt naar een traditie. In de toewijding ligt het meesterschap, niet in het creatieve. Soms heb je wel eens de neiging te zeggen maak toch eens een nieuw patroontje, dan kun je goud verdienen, maar dat is dus in feite vloeken in de kerk.

Bij het maken van een icoon moet je bidden om te begrijpen wat je doet en om er ook zelf beter van te worden. En een icoon hoort een tijd in de lade van een orthodox altaar te hebben gelegen, voordat je hem naar huis kunt halen. Daar stond hij dan in Rusland van oudsher in de iconenhoek, een heel leven. Altijd dezelfde icoon en bij de buurman hing hij ook. De schrijver Leo Tolstoj had een dergelijke opvatting over de literatuur. Daarom liet hij een briefje sturen naar iedereen die hem zijn originele gedichten opstuurde Leo Tolstoj heeft uw verzen gelezen en ze heel slecht gevonden. Hij raad U af zich hiermee bezig te houden. In zijn ogen was iemand die iets nieuws te berde meende te brengen verdacht.

Een van de moeilijkste teksten uit Evangelies is het begin van het Johannesevangelie … in het begin was het woord … Vòòr het Tweede Vaticaans concilie werd deze tekst op het einde van elke mis gelezen. Niemand begrijpt hem meteen. Hij kan niet worden “uitgelegd” in de gewone zin van het woord. De Kerk had waarschijnlijk de bedoeling dat de geheimen ervan zich onthulden door de voortdurende herhaling van hetzelfde. Dat geldt ook voor een icoon. Soms komen er onverwachte momenten dat je het oude vertrouwde beeld met heel nieuwe ogen gaat bekijken. In elke storm van het leven is die icoon een vast punt, maar je bekijkt hem in geen periode van het leven hetzelfde. Hetzelfde beeld en dezelfde tekst onthullen steeds nieuwe mysteries.

In een creatieve hobby zou Jan al gauw vervallen in de prestatiedrang die hem ziek maakte. Maar je kunt hem ook niet zomaar voor een icoon zetten en hopen dat het goed komt. Daarvoor zit er teveel onrust in hem. Hij kan er dan beter zelf gaan maken. Daardoor voegt hij zich òòk in die oude orde. Zo zal zijn probleem ten positieve worden gekeerd.