Druk op enter om de resultaten te tonen of ESC om te annuleren.

Column Gehoorzaamheid

Newman Center in San Francisco

Vandaag liep ik in San Francisco door een grote boekhandel. Er was nog meer plaats dan vroeger ingeruimd voor occultisme, magical studies, tarot, voodoo, metafysica -vraag niet welke-, zelf-realisatie, enzovoorts. De grens tussen psychologie en wat voor godsdienst doorgaat wordt vager en vager. Karl Marx zou zich in zijn handen wrijven, omdat zò godsdienst ècht opium voor het volk wordt. Amerika lijkt nog ver van huis, maar in Amsterdam is er een scientologie-kerk. En laatst immers is er een regering gevallen op het verbazingwekkende vakmanschap van een magiciënne uit Somalië, helemaal op haar dooie eentje. Dit wapenfeit droeg niet alleen bij tot het imago van politieke potsierlijkheid in ons openbare leven, maar het toonde toch ook de spirituele zwakte ervan aan. Wie valt er nu voor tovenarij? (zie voor meer info deze column)

Ik herinnerde me in die boekhandel vandaag ook, hoe ik in mijn jonge jaren in deze streek was en er woonde als uitwisselingsstudent. Mensen wisten dat ik belang stelde in religie en namen me mee naar allerlei buitenissige groepen en sekten. Dat waren er nogal wat op het hoogtepunt van de flower power en het hippie-tijdperk. Alleen een groep, waar te middernacht iets geslacht zou worden, daar mocht ik niet naar toe.

Al wat er gebeurde in de wereld nam zijn aanvang in Californië. Nooit vergeet ik hoe we samen met een priester iedere zondag de mis deden in het Newman center, een katholieke studentenkerk. We zaten dan met zijn allen in het bankstel rond de tafel met de kelk in het midden. Als Jezus ooit ergens zelf bij was, dan was het daar. Gisteren ben ik er nog eens langs gereden. Church of Hope stond er nu op.

Er zijn veel mensen die zoeken, zo wordt tegenwoordig gezegd, vooral door de mensen uit de kerken. Er is dan hoop in hun stem. Zoekt en gij zult vinden, klopt en U zal worden open gedaan, wie vraagt verkrijgt … zegt Jezus immers zelf. De mens zoekt naar zekerheid. Daar besteedt hij heel veel energie aan. Veel van de moderne stromingen lijken die zekerheid te bieden. Om de inhoud gaat het dan vaak niet eens. Als die zekerheid er maar komt middels welke constructie dan ook. De westerse mens wil van zijn twijfel af.

Ik zag eens een kaart van Europa met daarop aangetekend, waar er allemaal Franciscaanse kloosters waren. Al vlak na de tijd waarin de heilige leefde was heel Europa ermee overdekt. En natuurlijk waren het toen ook allemaal jonge en zoekende mensen. En ook zij zullen het niet gemakkelijk hebben gehad. Ook zij zullen al hun energie in hun project hebben moeten steken.
Wat zou nu het verschil zijn tussen hen en de moderne, jonge zoekende mens, die met zijn ziel onder de arm door onze universiteitssteden loopt? Waarom ging het toen wèl en nu niet? Een woord uit het Boeddhisme kan ons hier misschien helpen … het verwijderen van de twijfel maakt niet een blind geloof noodzakelijk, maar weinig vooruitgang kan worden gemaakt op het Pad, terwijl de pelgrim onzeker is over het einde waar het toe leidt. Echter, zoals Lakshmi Narasu opmerkt, het Boeddhisme onderschat niet de waarde van twijfel in de periode van het zoeken. Deze twijfel is van het soort, waarvan het enige doel is zichzelf te overwinnen door hoge inspiratie en onophoudelijke inspanning.

Dus er komt een moment, dat de hand aan de ploeg moet, terwijl de westerse jongere erg veel tijd verdoet aan de beslissing, welke ploeg het dan moet zijn. Twijfel, daar moet een mens gewoon eens een keer mee ophouden. Het westers intellect koketteert met de twijfel. En als hij het aan zijn eigen verstand overlaat, komt hij nog al eens vaak verkeerd terecht ook, want het onderscheidend vermogen moet in het begin echt als nul worden beoordeeld. Je hoeft het niet zelf uit te zoeken. Je hoeft je eigen geloof niet in te richten. Dat is al gebeurd in de grote tradities. Het enige wat je zelf moet doen is ze te verkennen voor jezelf. Dat is al een enorme opgave, maar het is iets anders dan het opnieuw uitvinden van het wiel.

In de tijd van Franciscus was het ideaal duidelijk. Daar gaf men zich gelovig aan over. Het piekeren kwam daarna pas. En dat lag dan in de trant van … ben ik er wel goed genoeg voor? Hoe kan ik dit realiseren? Niet … is dit nog wel een goed ideaal, een ideaal dat past in deze tijd? – of met wat voor vragen de mens van tegenwoordig zich ook doodmoe maakt en aftobt.

In het zoeken wordt veel energie gestoken, terwijl er juist veel energie gevraagd wordt op de weg die volgt na de keuze. De strijd begint pas na de beslissing. Na het moment van overgave. Ik zoek niet meer. Ik hou op met twijfelen. Je bent wel eens geneigd tegen iemand te zeggen. Hou op met mieren en geloof ergens in. Wat je ook wel eens als dokter tegen een mens met een depressie wil zeggen … hou nou toch eindelijk eens op met dat geëmmer. Begin eens ergens aan.

Dit lijkt op een oproep tot gehoorzaamheid en dat is het ook, tot een overgave aan een ideaal en tot het slachten van de boze demon van de twijfel. Hij heeft namelijk geen intellectuele basis. Dat lijkt alleen maar zo. Het is gewoon ongeloof, waar je je niet aan moet overgeven, maar waar je tegen moet vechten.

Gehoorzaamheid, is dat nu juist niet èèn van de drie oude kloosterlijke idealen? Zij worden tegenwoordig vooral door een gebrek aan gehoorzaamheid bedreigd -of all things for Christ’s sake. De vraag is of de andere twee dan nog zoveel voorstellen. Neem de armoede bijvoorbeeld. Kijk eens naar het exploderend aantal mensen met psychische moeilijkheden of het gebruik van medicijnen ertegen. De armoede die in een klooster wordt gevraagd is beslist beter te hebben. Ook met de kuisheid valt het nog wel eens mee bij jonge mensen die zoeken. En de echt bewust en belijdend onkuisen -en dat is wèl een moeilijkheid- menen dat ze het al gevonden hebben en dat zijn dan toch niet de zoekers waar we het hier over hebben. Dus de twee andere kloosterlijke deugden zijn meestal niet zo’n grote sta-in-de-weg als de gehoorzaamheid.

De moderne, zoekende mens moet monnik worden. Dat klinkt al te gek, maar hij staat er vaak niet zo ver vanaf als hij zelf denkt. De mens moet zich overgeven aan een spiritueel ideaal. Dat klinkt al anders. Het vervelende woord gehoorzaamheid is dan al weg en er wordt een term gebruikt die bijvoorbeeld typisch is voor de Islam, overgave. In de uiterlijke wereld hoeft er dan niet eens veel te veranderen. Dit is daarom geen pleidooi om in een instituut te gaan -by all means-, want daar zijn deze in de huidige tijd niet meer op berekend. Een klooster in de Middeleeuwen waar iedereen van heinde en ver naar toe trok is niet te vergelijken met een klooster uit onze tijd. Begin er toch eens aan, dat is wat men graag tegen iemand in nood zou willen zeggen. Maak een bedevaart naar Santiago de Compostella, te voet of met de fiets, alsof je leven ervan afhangt. En dat doet het. Veel van de massale hoeveelheid spirituele literatuur van alle godsdiensten is gewoon bruikbaar voor het alledaagse leven. Of koop een Bijbel of de Koran en ga naar de kerk of de moskee. Als menige arme mens die ik ken zoiets deed, kroop ik de hele weg naar het Teresiakapelletje op mijn blote knieën, uit dankbaarheid, en dat is best wel ver om te kruipen en ook nog zo dat iedereen het ziet. Overigens: wèl maar èèn godsdienst tegelijk, want een eigenbereid mengsel gaat ook altijd mis.
De behoefte aan martialiteit, zo vaak aanwezig bij de jonge mens, zal volledig bevredigd worden want het is een strijd op leven en dood, maar wel een strijd die meer zin heeft dan menige strijd die nu wordt gevoerd. Het kan nog een titanische worsteling zijn die een leven lang duurt maar deze is uitdagend en deprimeert niet meer. Wanhoop verandert in een gevecht dat altijd wordt gewonnen en dat besef is een wonder voor een mens in crisis. Hij laat dan de vervreemding achter zich en komt in de werkelijkheid zoals ze is. Het gewone leven dat zijn kleur verloren had krijgt die op wonderbaarlijke wijze weer terug.

Gehoorzaamheid is inderdaad een zwaar en tamelijk lelijk woord. De gebeurtenis heeft ook iets kinderlijks, elementen van onschuld en tederheid, van terug naar het begin. Rabindranath Tagore … en als ik deze nu bij toeval tegenkom en Uw handmerk zie, dan bemerk ik dat zij verspreid lagen in het stof tussen de herinneringen van vreugden en smarten uit mijn vergeten triviale dagen. Gij keerdet U niet verachtelijk af van mijn kinderlijk spel in het stof, en de schreden, die ik hoorde in mijn speelkamer, zijn dezelfden als die weerklinken van ster tot ster.

Een mens, die deze stappen aan het zetten is, hoeft het niet alleen te doen. Een mens in wie zoiets zich roert, krijgt hulp. Dat zou ook niet anders kunnen. Want we zijn dan te zwak om het zelf te vragen zegt Paulus en hij vervolgt dan … maar de Geest (Jezus) pleit voor ons met onuitsprekelijke verzuchtingen. Het is een gebed dus waar Jezus zèlf geen woorden voor heeft. In het Engels klinkt het monumentale van deze hemelse bemoeienis nog beter door …with groans that cannot be uttered.

Als hij dan terug denkt, kan een mens zich nog wel eens verbazen of ontroerd raken, als hij terug kijkt op al dat gesukkel. Van die afstand kan hij medelijden krijgen met zichzelf, over hoe hij vroeger was en dan is hij op de goede weg, waar alle heilige geschriften over spreken en waar Julian van Norwich over zegt

… after this the Lord said, ‘Thank you for all your suffering, the suffering of your youth.