Column (!): Het zwijgen van de Islam

Deugt de Islam niet of deugen alleen de terroristen niet? In de sacristie deze zondag merkte de pastoor op … waarom spreekt er dan niemand uit de Islam tegen de terroristen? Dat is inderdaad een wezenlijke vraag. Want als al-Qaida gewoon een duivelse boevenbende is, waarom zegt niemand dat dan?

Geert Wilders beweert dat de Islam zélf niet deugt en hij bevindt zich daarmee in goed katholiek gezelschap. Nikolaus van Cusa schreef al tegen de Moslims. De honden lusten er geen brood van. De heilige plaatsen in de handen van de Moslims? Daar waren de kruistochten voor. De blunder in Regensburg van de vorige paus was een variant op hetzelfde thema. Christenen en Moslims kunnen allebei niet denken over hun godsdienst. Daar hebben de Christenen de Grieken voor nodig. De Islam heeft zoiets niet en daarom kunnen Moslims niet denken over de Koran en blijft hun alleen de letterlijke lezing ervan over. Met alle gevolgen van dien.

Het officiële katholieke standpunt tegenwoordig is anders dan dat van Geert Wilders en menig katholiek. In lumen gentium van Vaticanum II wordt de Islam gezien als één van monotheïstische godsdiensten die op zijn minst met respect tegemoet moet worden getreden. Wat er waar in is komt van God. Allah is dezelfde als onze God. Johannes Paulus II kuste in Ankara een Koran tot ontzetting van zijn gevolg. Jezus is volgens de Koran onderdeel van de Islamitische heilsgeschiedenis, net zoals de Evangelies, de Tora, de profeten en zelfs Maria. Voor de gewone katholiek zoals ik is de Koran een geïnspireerd profetisch boek. Ik lees hem graag. Hij munt uit in schoonheid. Het is niet gemakkelijk er onderscheid met menig oudtestamentische profeet in te vinden. Talloze Moslims – geleerden, heiligen en gewone mensen – hebben zich bezig gehouden met de uitleg van de Koran, waar hij, net de als Bijbel, veel aanleiding toe geeft. Voor ons die bekend zijn met de Bijbel en de tradities van uitleg staat er niets nieuws in de Koran, als je hem tenminste leest met de ogen van de goede wil.

De jihad is natuurlijk de heilige oorlog in de mens zelf op weg naar zijn verlossing. Zalig zij die geroepen zijn hem te mogen voeren. Kindertjes met het hoofd tegen de muur slaan, zoals in de Bijbel beschreven, betekent je eigen kwade eigenschappen te vuur en te zwaard bestrijden. Oorlog voeren tegen Joden en Christenen moet je niet letterlijk nemen, net zo min als het antisemitisme in het Evangelie van Sint Jan. En in anti-vrouw uitlatingen moet de Koran het in manslengten afleggen tegen de Bijbel. Maar ook dat is slechts te wijten aan de patriarchale gemeenschappen, waarin deze geschriften zijn ontstaan. Het heeft niet te maken met hun beider heilige inhoud. Ook de Islam kent dus menigvuldige tradities van uitleg, waarvan de letterlijke lezing er maar één van is. Ook in de Islam moet de gelovige zijn verstand gebruiken en niet alles als een papegaai napraten, zoals menig Islamitische heilige zegt. Die verwerpelijke taqlíd, dat napraten, is iets voor de allerdomsten. Is het godsbeeld van de Islam geen God van liefde? De liefdespoëzie van de Islamitische mystici is van een schitterende en openbarende schoonheid, vergelijkbaar met die van Sint Jan van het Kruis en onze Middeleeuwse mystici. Hun overeenkomst is verbazingwekkend. Barmhartigheid en vergeving zijn woorden die de Koran vullen en het godsbeeld van Jezus zelf uit de Evangelies is deel van Islam.

Nu is dit soort opmerkingen allemaal oude koek, want de heilige teksten zijn inderdaad alleen bedoeld voor mensen van goede wil. De duivel kan er immers ook altijd alles in vinden wat er van zijn gading is.

Niettemin hebben we het gevoel dat we iets op de vraag van pastoor moeten vinden zonder meteen een hele godsdienst te veroordelen. Daar is me veel aan gelegen. We kunnen moeilijk berusten in een besef dat meer dan een miljard medemensen dom en slecht zijn. Zo’n soort ideeën heeft in de geschiedenis al zoveel kwaad aangericht.

Maar toch, waarom zegt er niemand uit Islamitische wereld iets? Johannes Paulus II was immers ook duidelijk over de inval in Irak. Hij zei het Bush en Blair recht in het gezicht, toen die bezig waren met vernuftig in elkaar gezette leugens de inval in Irak te orkestreren. En voor de zekerheid: ik als ongeneeslijk katholiek zeg het dan ook nog maar even. Mensen die duizenden medemensen in New York, in Madrid, tientallen nog pas in Nairobi, de dood injagen zijn geen Moslims. Ze gaan wel regelrecht de Islamitische hel in, maar dat is waarschijnlijk ook dezelfde als de onze.

Maar dan blijft toch diezelfde kwestie. Als je het Moslims persoonlijk vraagt zullen ze de terroristen afkeuren. Ze bederven het voor ons … hoorde ik eens iemand zeggen. Officiële afkeuringen van terroristische acties zijn er verder ook te over. Iedere Arabische staat doet het na zo’n gebeurtenis. En aangezien kerk en staat in de Islam vaak niet gescheiden zijn, moeten zij toch ook gezien worden als afkeuringen door de hoogste religieuze autoriteit. Niettemin is dit te gemakkelijk, want zijn zo’n verklaringen wel representatief te achten voor de bevolking? Nou ja, verklaringen van de paus zijn dat ook slechts zelden. Neem inderdaad de inval in Irak, die door vrijwel iedereen werd gesteund. Of de pacifistische standpunten van Benedictus XV in de Eerste Wereldoorlog; hij werd er door de hele wereld om uitgelachen. In 1914 gingen alle partijen vrolijk de oorlog in. Iedereen had er zin in. Zelfs de suffragettes wuifden hun mannen op het station nog uit en renden ze met de boterhammentrommeltjes na. Wij stoten hier dus ook op de pijnlijke vraag naar het mysterie van het kwaad. Dat het kwaad onvermijdelijk lijkt en ook goede mensen kan treffen.

Publiekelijk tegenspreken zit niet echt in het systeem van de Islam. Wegens het samengaan van kerk en staat betekende een andere mening meestal meteen ook vervolging. Als je de onbedaarlijke neiging had je afwijkende inzichten te uiten vluchtte je voor de kalief en wachtte je totdat er een andere zat, die je misschien beter gezind was. Openbare meningsuiting is ook typisch iets westers en wordt gewoonlijk door de Moslims als zinloos ervaren. Als een speeltje van de westerse amusementsindustrie en verder ook als onvoorstelbaar ideologisch. In de Moslimwereld spreek je de taal van de heerser of je zegt niets.

Anderzijds, als je het lang geleden niet met de katholieke kerk eens was, moest je natuurlijk ook wel uitkijken. En als je je verrekende knetterde al gauw de brandstapel. In later tijden, als je bij ons in Swalmen niet met de processie meeliep, kon het loonzakje de volgende vrijdag je congé bevatten. Dat ikzelf nog eens hoop te sterven in dezelfde kamer als die waarin ik ben geboren is een bedenkelijk teken voor mijn niveau als theoloog. Een beetje theoloog heeft ruzie met kerk of staat en liefst met beide. En de scheiding van kerk en staat is natuurlijk ook geen katholiek idee. De kerk heeft zich er sinds de Franse revolutie schoorvoetend bij neergelegd.

Een wat steviger antwoord op de vraag van pastoor is, dat terrorisme een reactie is, die het Westen zelf oproept. Het is arrogant en gewelddadig. Het is rijk en wil niet delen. De Amerikanen zetten alles op stelten ten koste van honderdduizenden doden en ze trekken zich er niets van aan. Hun verheven principes gelden alleen voor de eigen bevolking. Zij zien er geen been in anderen te bespioneren. Dat anderen hen bespioneren is hoogverraad. Het Westen is vergeven van de huichelarij. Het doodt vele malen meer onschuldige mensen dan al-Qaida. Van de armoede in de rest van de wereld trekt het zich feitelijk niets aan. Anderzijds zijn groeperingen à la Moslimbroederschap de enigen die iets doen voor de armen in de Arabische wereld.

Daarom, wat denkt de man in de Arabische straat? Staat de straat bij zo’n aanslagen wellicht niet toch aan de zijlijn te juichen? Wordt de Jihad-strijder niet toch gezien als een eigentijdse Robin Hood? De antiwesterse sentimenten vieren hoogtij en zijn schrikbarend intens. De Amerikanen worden gehaat in het Oosten. In Afghanistan schieten ze iedere schaapherder tussen zijn kudde uit, want het moet wel een talibanstrijder zijn. Hun drones zijn de vliegende symbolen van afwezig recht. Als Saddam nog zoveel slachtoffers had moeten maken als de westerse coalitie in korte tijd heeft gedaan, dan zou hij een leeftijd nodig hebben gehad als die van Methusalem. De afgelopen maanden waren er weer ongeveer duizend doden per maand in Irak.

Anderzijds is de officiële reactie op het in brand steken van Koptische kerken in Egypte zeker te lauw. Het moest beslist meer luidkeels. Het zwijgen vanuit de Islam is oorverdovend en het spreken lijkt plichtmatig. Na Saddam hebben de Christenen het heel moeilijk gekregen in Irak en niet alleen door de terroristen. Zoiets gebeurt overal waar de Arabische lente doorbreekt, zoals onze media in hun onnozelheid de nieuwe tijden in het Midden-Oosten nog altijd benoemen. Als de rebellen in Syrië winnen zijn de Christenen daarmee van huis en haard verdreven en kunnen ze meteen vertrekken. Dat toch is de afgrijselijke waarheid.

Op dit ogenblik worden zwarte bladzijden geschreven in de geschiedenis van de Islam. Dat is ook logisch … zegt Geert Wilders … want het slechte zit hem in het wezen van Islam. Anderzijds hebben Christenen ook vaak genoeg zwarte bladzijden geschreven. Wij als Christenen zitten nu natuurlijk in de comfortabele positie dat we niets te zeggen hebben en daarom ook geen zwarte bladzijden kunnen schrijven. Anders zouden we het beslist wél doen, zo leert dezelfde geschiedenis, want de kerk is in haar dagelijkse uitvoering maar mensenwerk. De Westerse wereld laat onmiskenbare tekenen zien van zwakte en spirituele uitputting. Denk alleen maar aan het gebrek aan jonge mensen en aan het gebrek aan werk en toekomst voor hen. Omdat het Christendom zich vaak heeft vereenzelvigd met de Westerse wereld – en dit volgens de vorige paus in Regensburg ook moet doen – krijgt het veel van die zwakte mee.

Maar zou de Moslim die de strijd tegen het Westen steunt nu echt denken dat hij dit alles uit de Koran kan halen? Ik geloof er niets van. Hij voelt zich onrechtvaardig behandeld door het Westen en hij schrijft daar zijn armoede aan toe. Maar dan is het probleem gelukkig wel gereduceerd tot de woelingen van de geschiedenis, die met godsdienst niets te maken hebben. Het gaat gewoon om geld en macht, om onrecht en armoede. Een strijd tussen de have’s en de have not’s. En tot een superioriteitsdenken, – waar wij in het Westen ook zo goed in zijn -, op basis van een ideologie, die in geen enkel Heilig Geschrift, in Koran noch Bijbel, zijn basis vindt.

De Koran wordt misbruikt als emancipatie-instrument door een deel van de Arabische bevolking. Het is vergelijkbaar met de katholieke intellectueel in het zuiden van Nederland die de catholica gebruikte als emancipatie-instrument, maar die vervolgens de catholica liet varen toen hij zijn doel had bereikt. Of met het conflict in Noord-Ierland, dat toch ook niet op het conto van Jezus Christus geschreven kan worden.

Als de Arabische wereld Hindoe was of christelijk, dan was het probleem net zo groot. Het Hindoeïstisch terrorisme in India tegen de Christenen is ook buitengewoon gewelddadig. En dat heeft geen Koran. Ook in de Hindoeïstische heilige geschriften vind je daarvoor geen enkele rechtvaardiging, tenzij je ze leest met de ogen van het kwaad. En van de westerse zwakheid profiteren sommigen van onze medechristenen uit Oost-Europa nog enthousiaster dan de Moslims, als ze in levensgevaarlijke bendes door onze streken trekken. De politie in ons dorp zegt … doe alles wat ze zeggen en verzet je niet.

Nu zijn we dus aangeland op het punt dat we iedereen slecht noemen. Niemand deugt, zowel Christen als Moslim, om de Moslim maar niet alleen van alles de schuld te hoeven geven. Dan dreigt de misantropie. Of het onoplosbare mysterie van het kwaad. En dat kan na Jezus en Mohammed natuurlijk nooit waar zijn. Feitelijk is het ook niet zo, want er is veel goeds tussen Moslims en Christenen. Ik heb al 33 jaar honderden Moslims in de praktijk en ik heb nooit moeite met hen gehad. Ik heb er vele mooie ontmoetingen aan over gehouden. De heilige geschriften gaan juist over de macht van de liefde tegen alles in, tegen alle woelingen van de geschiedenis in, tegen het mysterie van het kwaad in, dat na hen voor altijd gebroken is. Het kwaad heeft na hen nooit meer het laatste woord. Ook al lijkt voor mensenogen de belofte onmogelijk en het doel onbereikbaar.

De Islam is Mohammed, de Koran, Jezus, Maria, de Evangelies, de aartsvaders, de Tora. De Islam is weliswaar niet de theologie van Paulus en de vroegchristelijke concilies. Een wezenlijk onderscheid maar het vormt geen grondslag om elkaar te vuur en te zwaard te bestrijden. De vrome Moslim en de vrome Christen maken geen ruzie. Hun gesprek is dat van de ene pelgrim die de andere ontmoet op de weg van het leven. Ze begrijpen elkaar aan een blik en aan een half woord. Onvergetelijke en heilige ontmoetingen zijn het waar zegen op rust. Die beiden verder helpen, als ze eens vermoeid in de berm van het bestaan zitten. Maar die ook gewoon intense vreugde zijn die zomaar op ons pad komt, omdat we onderweg zijn naar de top van dezelfde berg. Onopvallend ook, maar zij, die op zoek zijn naar de liefde van God, weten dat hun de macht gegeven is in deze wereld door Hem voor Wie iedere knie zich buigen moet in de hemel en op de aarde. En die macht is groter dan die van het Westers egoïsme en materialisme, maar groter ook dan die van elk monster dat zich met de Koran in de hand tot martelaar proclameert. Ja, één echte martelaar heeft meer invloed dan vele divisies tanks, maar ook meer dan iedere bende duivels, die veronachtzaamt dat er maar Eén is die het leven geeft en maar Eén die het leven neemt. Dat is de vreugde die Jezus en Mohammed ons zijn komen brengen.