Deel IV: Nada te turbe

IV

Ondertussen zijn hier de krekels luidkeels bezig. Het loopt tegen de middag. De zon schijnt recht op de vaalgroene bladeren van mijn olijfboom, maar zij bereikt mij niet. In de verte klinkt zacht de branding van de zee. En verderop liggen die kale, schaars begroeide, geelbruine Griekse heuvels, het uitzicht van de monnik vanuit menig klooster in deze streken. Zouden zij er beter uitgekomen zijn dan ik? De laatste dagen was het erg winderig. Een droge, warme en onaangename wind. Dat komt vaak voor hier op Kreta, zeker op deze landtong. Het was bijna storm. Nu is het volmaakt windstil en vanmorgen was er zelfs een lichte regenbui. Het lijkt of de natuur meedoet aan mijn respijt.

Zal ik vanmiddag dan maar geen wijn drinken bij Jimmy in Elounta, die eigenlijk Dimitri heet? Jimmy’s paradise … zegt de andere kelner. Maar die wil ik natuurlijk ook niet voor het hoofd stoten door nu ineens een act van geheelonthouding op te voeren. Hij zei immers dat hij wel last had van de kredietcrisis, maar ook dat hij veel vaste klanten had. Daar moet hij het van hebben. Welnu dan, ineens geen wijn meer bij dat visje drinken is dus aanstellerij … hoor ik Lorenzo Scupoli zeggen. Zeker, onze wormstekigheid zij ons een gruwel, maar op deze manier denk je dat je méér bent dan de anderen, die zich met dit soort vragen niet aftobben. Zoals in die film van Pater Pio, die tegen zijn vader zei dat hij geen geld in eigen bezit had, toen die hem vroeg voor een treinkaartje terug naar Pietrelcino waar ze vandaan kwamen. Dat was ook aanstellerij. Een minpuntje dus voor de grote heilige.

En het gewone leven dan. Stel dat ik er het geld voor had om uit het vak te stappen en me zoiets uit te zoeken, een eenzame plek zoals hier. Ik zou er het gevoel bij hebben iets helemaal verkeerds te doen. Do not desert your post … zegt Thomas à Kempis. Ook niet voor het geestelijk leven. Het zou er slechter van worden. Nee, ik zal het moeten vinden in mijn dagelijkse bestaan. Niemand kan twee heren dienen, ja dat is zo, maar de groten hebben gezegd dat het gewone dagelijks leven goed te verenigen is met een vruchtbaar spiritueel leven. In het voorwoord bij il Combattimento Spirituale schrijft pater Mas, dat Lorenzo Scupoli altijd zonder morren de nederige taken van de huishouding op zich nam. Zo kan ik het ook zien, als de mensen bij mij komen met niet al te wereldbestormende vragen. Dat zijn waarschijnlijk legitieme ascetische oefeningen. Het leven aanvaarden zoals het komt. En dan een verhoging van de intensiteit ervan.

De Christenunie heeft mij gevraagd hen als katholiek in onze streken een beetje te helpen. Zo’n vraag hoor ik als een opdracht te zien. Als tegengeluid van Christenen tegen Wilders en tegen het midden dat zwijgt en afwacht wat de rijdende wagen zal zijn, om daar dan op te springen. Om nieuw vuur moet ik bidden in mijn gewone bestaan. En dat ik dat ook vasthoud, als het weer eens stormt om mij heen. Wilders de nek omdraaien dus. Figuurlijk, bedoel ik vanzelfsprekend, anders heb ik straks de politie nog op de stoep. Een gedachte als … wat heb ik mij nou weer op de hals gehaald, dat is nou een echte verleiding. Daar moet wijwater aan te pas komen. Alles is toch in Gods hand en als zijn zegen er niet op rust wordt het toch niets. Maar zijn zegen zal erop rusten.

De Passiespelen, waar ik aan meewerk, daar heb ik gezegd dat de spanningsboog voor de productie van volgende speelseizoen nu is begonnen. Het wordt prachtig. Daar vertrouw ik op. De verleiding is me allerlei muizenissen in het hoofd te gaan halen, want het is een enorme productie, die ook nog eens veel geld kost. Ik kan er beter voor bidden. Hij zal het recht maken … om eens de protestantse formule te gebruiken. In het licht van de wereld of beter gezegd in de duisternis van de wereld is alles moeilijk. Het hart omhoog want hier beneden is het niet … zo zegt mij de protestantse vice-voorzitter. In het licht van Jezus is alles gemakkelijk. Als een mens Hem niet verliest, kan hij niet verliezen. Draag ieder werk dat je begint op aan God. Doe niets zonder God en je zult zijn liefde ervaren. L’amore desinteressato deve animare tutto l’impegno personale ... de belangeloze liefde moet iedere persoonlijke taak begeesteren. Praise be to God, with whose praise every book is prefaced; with whose invocation every discourse commences … zo zegt al-Ghazzali aan het begin van zijn boek. Solo Dios basta. Dan zal de schepping voor je gaan stralen. En ook je eigen leven.

Kardinaal Ratzinger gaf eens een preek in Altötting, een bekend bedevaartsoord in Duitsland. Hij sprak over één van de belangrijke mensen uit de geschiedenis van het bedevaartsoord, een heilige of zalige, geloof ik. Deze man kon stil genieten van de Liebe Gottes. Er zich in vermeien, baden in de liefde Gods. Dan kan de mens zeker komen tot die woorden van Teresa van Avila. Deze man zal dat niet zijn overkomen, omdat hij zo geweldig was in zijn eigen ogen. Hij zal ook wel ontevreden over zichzelf zijn geweest en hij zal ook best wel wat anders te doen hebben gehad. Anders zeg je zoiets niet. Maar hij ging er waarschijnlijk anders mee om, zoals de agogen zeggen. Dat soort liefde is het aanbod voor jou, voor jou persoonlijk. Dan ziet dit landschap er werkelijk anders uit. Het is al mooi, maar dan krijgt het de schoonheid die slechts tot haar hoogste expressie komt, als zij geworteld is in betekenis.

In het oog van de storm ligt de glorie des levens. Moge ik dat zien. Ik kan het me ook uit het verleden nog wel herinneren dat de grootste lichtpunten gingen stralen in de grootste moeilijkheden. Er staat nu nog een icoon op mijn kamer, een nagemaakte. Tegenwoordig heb ik echte. Maar dat oude, lelijke ding, vol met kaarsenvet, daar had ik eens zo’n lichtpunt voor en daarom staat hij daar nu nog. Helemaal onbekwaam ben ik dus al niet. In the Cross is Salvation … zegt Thomas à Kempis. Alle lijden komt voort uit het ego … zegt de Boeddha. Harde waarheden maar zij leiden tot het grootste geluk in dit leven. De bruidegom is hij die de bruid heeft, maar de vriend van de bruidegom, die staat te luisteren of hij hem hoort, is al vol blijd­schap wanneer hij de stem van de bruide­gom verneemt, de stem van de verlich­te. Zo is nu mijn vreug­de en zij is volko­men (Joh. 3,29). Dit is wat het betekent, het nada te turbe.

Dus zeg ik zo meteen tegen Dimitri wat ik iedere middag zeg, ieder jaar opnieuw … the same. Hoewel hij soms vindt dat ik ook eens een andere vis moet eten, omdat zijn vader ’s morgens nu eenmaal niet steeds dezelfde vissen in het net krijgt. Maar toch, nu is er toch wat veranderd. Al die ballast op Zijn schouders, want zelf kan ik niks. En vanavond zoeken we in de steegjes van Heraklion een katholieke kerk op, want we kunnen immers geen week zonder hostie, al moeten we er een uur voor rijden en nog erger, al moeten we midden in die stad een parkeerplaats vinden. Dat vindt Lorenzo Scupoli ook goed van ons, want boven alles leeft de mens van de ontmoeting met Hemzelf. Helaas kunnen we in de Grieks-orthodoxe kerk hier in Elounta niet tot de communie gaan, want daarvoor moet je eerst biechten bij de priester bij wie je tot de communie gaat. Maar mijn Grieks reikt daarvoor niet toe en men wil natuurlijk ook geen flater slaan.

Nee, wij mogen ons troosten met de talloze woorden en de eindeloze getuigenissen uit onze eigen traditie, die ons leiden naar het … nada te turbe. Gods liefde voelen, dan kan een mens niets meer gebeuren. Dan komen we in het gebied van het godsbewijs van Anselmus van Canterbury, dat alleen een bewijs is omdat Zijne Majesteit dan verschijnt aan de gelovige mens. En die weet dan zeker dat Hij bestaat. Het is geen redelijk bewijs. Probeer het maar eens te volvoeren met je verstand alleen. Het is me nog nooit gelukt. Daarom is het ook het enige geldige godsbewijs. Il combattimento spirituale … nee, deze strijd valt niet te verliezen, per l’amore di Dio. Jallal’uddin Rumi, ik citeer zijn woorden nog maar eens, die alleen al waar zijn door hun schoonheid …

De kunstenaar van wie ik elk jaar als ik hier kom een icoon koop laat mij de anastasis, de opstanding op de laatste dag, en de staurosis, de kruisiging zien, zijn nieuwste werken. De opstanding is niet die van Lazarus, maar die van ons allemaal. Het is bij Dimitri om de hoek, vóór het eten. Natuurlijk vóór het eten, want een icoon koop je zonder drank in je lijf. En dan gaan we ook nog eerst even naar de kerk, want een icoon hoort in een kerk geweest te zijn, voordat je hem meeneemt naar huis. Eigenlijk veertig dagen lang, in een lade van het altaar. Maar goed, we zijn niet over zes weken alweer hier om hem op te halen. En Zijne Majesteit let toch alleen maar op onze goede bedoeling. De vrouw van Ioannis Petrakis kijkt me vragend aan. Welke? Ik vind ze erg mooi, de staurosis en de anastasis. Ik neem ze maar allebei. Ze horen tenslotte bij elkaar.