II Het Jezusgebed

In de vorige column beklaagde ik mij over het gebrek aan vertroosting die het bestaan soms biedt en heb ik me op aanwijzen van menig bekende neergelegd bij de gedachte dat het leven “nu eenmaal zo is”, maar dat kan voor een gelovige mens natuurlijk nooit het eindoordeel zijn. Het ruikt zelfs naar zonde.

Laatst wees iemand me op een boek dat al lang bij mij in de kast staat. Ik had het nog nooit gelezen, temeer omdat de inspiratiebron van de auteur de Philokalia zijn en die ken ik wél heel goed. Het boek heet “openhartige verhalen van een Russische pelgrim”. ( Antwerpen-Amsterdam 1978). De man zoekt de eenzaamheid op, omdat iedereen om hem heen gestorven is. En hij wordt gered door het Jezusgebed. Nadat hij zich dat heeft aangeleerd wordt zijn leven vervuld van zoetheid, vreugde en zaligheid. Vol met fantastische ontmoetingen. Ondanks de ontberingen van zijn barre tochten moet hij regelmatig verder Rusland in vluchten tot in Siberië toe, omdat de ontmoetingen hem te veel worden en het Jezusgebed eronder lijdt.

Ja, het moet een kleinigheid zijn die ons redt. A simple yes and the thing is done … zo citeer ik vaak Epictetus. Iemand die het Koninkrijk der Hemelen niet aanneemt als een kind zal er niet binnengaan … zegt Jezus zelf. Dan kan de zaak niet bedorven worden, doordat heel veel mensen – tot voor kort om mij heen – reeds naar de hemel zijn vertrokken, mij het werk is ontvallen en ik een gedeelte van de gezondheid ben kwijtgeraakt. Zie ik dat niet, dan kijk ik niet goed. Je moet jezelf soms aanpakken.

De Philokalia zijn een verzameling geschriften uit de vroegste tijd van het Christendom en zij komen voort uit het monnikenwezen. Ze zijn geschreven in het Grieks en werden bewaard in de Oosterse kloosters. In het Rusland van de negentiende eeuw zijn zij herontdekt en in het Russisch vertaald. En zo kwam onze pelgrim eraan. Tegenwoordig zijn de Philokalia prachtig in het Engels vertaald ( Londen-Boston 1979). Zij zijn regulier Christendom en de geschriften worden ook in de westerse kerken erkend. De Orthodoxe kerk is immers de linkerlong van het lichaam waar wij de rechter van zijn.

De Philokalia gaan in de meest poëtische termen over de liefde tot God en daarmee tot de medemens. Het zijn teksten, die uitblinken in schoonheid – liefde tot het schone betekent het woord zelf al- en als ze mooi zijn, dan zijn ze ook waar, zo zei Keats. Het Jezusgebed is een kerngedachte. De Bijbelse inspiratie van … bid zonder ophouden …  ligt eraan ten grondslag. Jezus zei natuurlijk ook … bid zonder omhaal van woorden, want je hemelse Vader weet immers wat je nodig hebt.

Richt je op Jezus, dan zal er een Umwertung aller Werten … plaatsvinden. Een gevoel van gemis kan omslaan in een weten dat er eigenlijk geen gemis is. De wat platte uitspraak … ze zijn op een betere plaats … , die gewoonlijk eerder deprimeert dan troost, kan omslaan in een weten dat ze ons naderbij zijn dan vroeger, toen ze nog gebrekkig en ziek waren. Als God ons naderbij is dan onze halsader, dan zijn zij het ook.

Het Jezusgebed verandert dit mooie geloof in een zoet weten, een verrukking zelfs, wat de Russische pelgrim bedoelt, wiens naam wij niet eens kennen. Je lijden kan omslaan in iets dat je nooit meer wilt missen, omdat het je voert naar de poort van de smalle weg, die leidt naar het Koninkrijk der Hemelen, waar Jezus over spreekt. Teresa van Avila duidt op zo’n ommekeer als zij het heeft over haar zoete verwonding. Het lijden wordt radicaal van een nieuw etiket voorzien. In het heden. Het is een wonder.

De Orthodoxie legt het … uw rijk kome… van het Onze Vader soms ook zo uit. Moge het licht van dat wonder je vervullen, vandaag nog. Want het Onze Vader is immers het gebed van het heden. Het gaat niet over morgen of gisteren, laat staan over verleden of toekomst.  De Hindoe bidt elke morgen … tat savitur vareniam, Bhargo divasja dimahi, Dhiyo yo nah pracodayat … laat onze meditatie zich dan richten op de glorie en het licht van Savitri. Moge dit licht onze geest verlichten… Vandaag.

Het Jezusgebed houdt in dat je vaak op een dag bidt … Heer Jezus Christus, ontfermt U zich over mij. Ik heb het verkort tot … Jezus, ontferm je over mij. maar je mag ook gewoon Jezus zeggen. Daarbij doe ik dan ook nog de oude, vertrouwde rozenkrans eens per dag en het helpt werkelijk. Ik snap die Russische pelgrim wel. Ik voel met hem mee dat het een barre tocht is. Maar ineens gaat er vanuit een onbekende en onverwachte bron weer licht stralen. Iets wat je met je verstand nooit had kunnen bedenken noch met wat voor martiale actie dan ook vanuit jezelf ooit teweeg had kunnen brengen. (tekst hieronder verder)

Gisteren zag ik op de televisie een Aziatische monnik, ik meen Tibetaans boeddhistisch, die aanried een maand lang een uur per dag … om mani padme hum … te bidden en dan eens te kijken hoe je je voelde. Over de betekenis van deze beroemde mantra is veel gestreden, maar ik ga ervan uit dat hij ongeveer hetzelfde betekent als het Jezusgebed. Je richt je in je zwakte en onvolmaaktheid tot een persoonlijke God, die van je houdt. Als ik kijk in het debat over de mantra dan zit dit alles ook daarin. Ook liefde met name, want zonder liefde bestaat er geen taal over de eeuwigheid. Rondom mijn reizen naar Azië en mijn studie van die godsdiensten daar heb ik hem ook veel gebeden. Hij hielp toen ook, dus ik voeg hem op inspiratie van die monnik ook maar weer toe aan mijn dagelijkse brevier.

Als je bidt is God al van te voren bezig je naar Hem toe te trekken … zoiets zei Jallal’ uddin Rumi, de grote mysticus uit de Islam. Bidden is een bewijs van een relatie, bidden is een godsbewijs, anders kon je het niet. Bidden laat Thomas à Kempis roepen … for many evils happen in this vale of sorrows …. they often hinder and distract me, entice and entangle me, so that I cannot approach you freely, nor yet enjoy the sweet embrace, which You prepare for the souls of the blessed. Dit te kunnen zeggen is een teken dat Hij al op hem staat te wachten voor die … verrukte omhelzing van de zaligen. Liefde van de kant van Jezus is er het eerst en dan kom ik pas met mijn antwoord. Het Jezusgebed is een antwoord. Dat is de hoop. Dat Hij als ik Hem aanroep bij zijn naam Hij bij mij deze Umwertung aller Werten teweeg zal brengen.