Kafka revisited

Iemand die ik ken zit in een verzorgingshuis en als ze ’s nachts uit bed stapt gaat er een soort sirene af die zij zelf niet uit kan zetten. Het personeel komt niet altijd opdagen, omdat het weet dat zij zelf naar het toilet kan. Ze ligt al lang weer in bed als de bel uit zichzelf stopt. Ze definitief uitzetten mag niet, ook niet als zij daar zelf om vraagt.

Het is ook een bijzonder tafereel als je het personeel in het verzorgingshuis ziet zwoegen met de laptop en een eindeloze berg formulieren met op de achtergrond een patiënt die hapt naar de adem. Nu kan ik voorbeelden te over noemen van zoiets, want ik werk nog veel als huisarts, maar dan zit ik hier morgenvroeg nog.

Mensen die werken bij de politie, het onderwijs en de gezondheidszorg zitten de helft van hun tijd achter de computer om een ambtenarenwereld te onderhouden die nooit politiewerk doet, nooit voor de klas staat en nooit een patiënt ziet. Was het nu maar zo dat er iets moreel slechts achter zit. Of dat het hele systeem alleen maar gebaseerd is op wantrouwen en control, – dan was het tenminste tastbaar – nee, iedereen gelooft dat het zo moet. En dan is het niet slecht maar absurd. Maar waar komt dat absurde vandaan?

Dat het waard is hierover na te denken zie je aan de problemen in die publieke instellingen. Het is allemaal niet meer te betalen. Mensen met gezond verstand lopen weg. De ouderen die best nog iets kunnen en willen doen draaien het onderwijs en de zorg met walging de rug toe. Want de arbeidsvreugde is verdwenen. Of zoals ikzelf, dokter, ik doe net of het allemaal niet bestaat en werk op mijn oude manier. Als ik er ooit last mee krijg stop ik met het vak en word kluizenaar.

Bovenaan wordt er enorm veel geld in gestopt en onderaan is er niets over voor de mensen die het werk doen. Zet je op een nota dat het gaat over veiligheid, automatisering, doelmatigheid en kwaliteit, dan is er geen ambtenaar die je durft tegen te houden. Je kunt die nota vullen met kopieën uit een Chinese Bijbel, het maakt allemaal niets uit. Als de rekening maar in het Nederlands is en die mag gerust nog wat oplopen.

Mensen klagen over de onzin die Trump uitkraamt. Hij gebruikt echter juist het absurde in de Westerse denkwereld en de hulpeloosheid van het Westerse intellect om zijn doel te bereiken. Je zag het bij CNN gebeuren. Ze dachten dat ze alleen maar de eigen leugenfontein wat harder hoefden aan te zetten om hem te blokkeren. Dat was een blunder. Ze zagen hun eigen ideologie niet meer en hoever die was afgedwaald van de werkelijkheid. Hoe absurd ze zijn. Hoewel de gedachte bij me opkwam, toen ik die journalisten zo zag ploeteren, dat ze toch liever slecht zouden willen zijn dan absurd. Mijn hond en ik hebben de hele verkiezingsnacht naar CNN gekeken en ons geweldig geamuseerd.

We leven op het toppunt van de privacywetgeving, maar het medisch dossier ligt op straat. Iedere bedrijfsarts kan het zo opvragen, anders heb je geen inkomen meer. Bovendien is het zo juridisch defensief geïnspireerd dat het naast de werkelijkheid een eigen leven gaat leiden. Er staat niet meer in waar het over gaat. Veel mensen komen bij de dokter vanwege het Griekse gnoothi seauton, het ken U zelf en dat proces kan vaak maar mondjesmaat gaan, anders hadden ze het zelf wel bedacht en hoefden ze niet naar de dokter. Daarom staat er vaak maar weinig in een verwijsbrief, want die ligt uiteindelijk inderdaad ook op straat. Hoe vaak hebben assistent-psychiaters me niet opgebeld om te vragen hoe het nou werkelijk zat. Een medisch dossier – waar zoveel werk aan wordt gedaan -,dat te veel oneigenlijkheden bevat om nog wat te maken te hebben met de werkelijkheid, dat is ook absurd.

Laatst zat ik aan tafel met de inspectie voor de gezondheidszorg in een bepaalde nevenfunctie die ik sinds kort heb. Men klaagde over de wollige communicaties tussen dat instituut waarvoor ik werk en de inspectie. Ik besloot het erop te wagen, want ik had mijn hoop gesteld op een jonge inspecteur, een juriste die voor me zat, en nog helder uit de ogen keek. Dus we mogen ons gezond verstand gebruiken? Dat mocht. Het zou zelfs op prijs worden gesteld. Ik moest even denken aan het Tuitjehorn schandaal, van die dokter die zelfmoord heeft gepleegd, juist door zo’n absurde beslissingstrein, waar de inspectie een grote rol in speelde.

Om de waarheid over de inval in Irak te horen moest je bij Johannes Paulus II zijn. Niemand anders zei dat toentertijd, terwijl iemand met een beetje verstand wist dat er in Irak geen pot loodhoudende verf te vinden zou zijn, laat staan chemische wapens, net zo min als dat de Russen in onze tijd de Amerikaanse verkiezingen hebben beïnvloed. Dat zal blijken bij de spectaculaire herverkiezing van Trump volgend jaar, als er van Russische inmenging geen sprake meer kan zijn. Het journaille bereidt er zich al op voor. Het snapt het absurde niet en in welke bocht het zich ook kronkelt, het ontkomt er niet aan. Needless to say, maar voor de zekerheid, het gaat hier niet om de inhoud, maar over de vorm, over hoe het werkt. Het is dan volstrekt irrelevant of je vóór of tegen Trump bent.

Om een wig te drijven tussen Isis en de Islam moet je bij Paus Franciscus zijn. Vorige week zei hij in Saoedi-Arabië dat het geweld in Jemen moest ophouden en dat geen enkele godsdienst geweld en fanatisme goedkeurt. Hij sprak dus ook voor de Islam. Het Westers intellect kan geen wig drijven tussen de Islam en fanatisme omdat het beide niet begrijpt. Het snapt niets van geloof en daarom valt het voor elk soort bijgeloof. Het kan geloof en bijgeloof niet onderscheiden. En bijgeloof is altijd absurd.

Het Westers intellect is een lappenpop in de handen van de Islam. Want de Islam lijdt niet onder een stoornis in het kennen, omdat het een geloof is. Het Westers intellect daarentegen herkent het absurde niet omdat het niet gelooft. Wie niet gelooft, weet niets. Ik beroep me dan op het credo ut intelligam van de heilige Anselmus van Canterbury. Ik geloof opdat ik begrijp. Het is dus geloof en zie en niet eerst zien en dan geloven. Maar ik dwaal af en ik moet daarbij denken aan een oud echtpaar dat eens voor mijn voorganger zat. De man deed een paar starpogingen, maar wendde zich toen naar zijn vrouw en zei … Truu, zaeg doe ut maar, want ich maak mich te kwaod … Truu, zeg jij het maar want ik maak me te kwaad. Maar ik heb niemand die het voor mij zegt, ook al maak ik me te kwaad.

Ik ben nu bij de zusters in Rome. Ze zijn oud en komen er zelden uit, maar toch hebben ze een helder wereldbeeld. Ze distilleren uit de kruimels die ze bereiken de werkelijkheid zoals ze is. De wereld is in revolutie … zei er eentje vanmiddag. Toen een collega bij een andere gelegenheid me in deze trant hoorde praten, suggereerde hij me een boek te lezen van een Nederlander die woont in Turijn. Een culturele beschouwing. Het is afgelopen … viel me uit de mond. Zoals het ooit met het Romeinse rijk afgelopen was. En de golf van de geschiedenis die voortkwam uit de Verlichting is nu aan het uitdoven. Ja, dat schijnt die schrijver ook te zeggen. In ons deel van de wereld is Franz Kafka dus terug. Vandaar dat absurde.

Wim Beurskens