Kerstmis 2021

Always think well of God.

Het is ondertussen oktober en Kerstmis komt eraan. Spiritueel heb ik er nog niet veel aan gedaan. Schoonheid en waarheid moeten het thema zijn. Liefde en hoop. De komst van God op aarde. De verschijning van Jezus aan de mensen. Verder heb ik ook nog een stuk over Ibn Abbad van Ronda op stapel staan en ik ga proberen die onderwerpen te combineren. Want het is toch vrede op aarde aan alle mensen van goede wil, ook voor de Moslim. Je kunt wel zeggen dat Jezus en de evangelies wezenlijk onderdeel zijn van de Islamitische heilsleer, zoals in de Koran staat, maar dat wil niemand horen.

Ik ga dus niet polemiseren, want dat heeft geen zin. Nee, ik ga mooie dingen zoeken bij Ibn Abbad en mooie dingen die rond Kerstmis worden gezegd in onze kerken. Ik ga een soort kerstversiering maken met lichtjes, zoals ik ze thuis ook heb met mijn kerstbomen. En ik ga de lichtjesguirlandes zo in elkaar draaien dat je ze niet meer uit elkaar krijgt. En dat zou, net als met mijn eigen lichtjes, niet zo moeilijk moeten zijn. En ze blijven ook branden tenminste als je ze niet doorknipt om ze uit elkaar te krijgen. 

Kerstmis wordt vaak verbonden met romantiek en traditie. Dat is ook goed zo, want de waarheid ligt dichterbij romantiek en schoonheid dan bij de entzauberte Welt waar wij nu in leven. Ik hoor niet bij hen die zeggen dat de kerstboom een heidens gebruik is. Je kunt eraan zien dat het echt is gebeurd … merk ik wel eens op over mijn kribje en de kerstbomen. Ik wil ermee zeggen dat ik de inspanning die ik ervoor lever erg serieus neem en ze een getuigenis vind. Het zij verre van mij om met zoiets te spotten.

Met Kerstmis vieren we dat we zelf geen heroïsche inspanningen hoeven te doen. We kunnen onszelf niet verlossen. Jezus komt zélf naar ons toe. Ibn Abbad van Ronda zegt … journey toward God though you be lame and broken (brief 2). En Jezus … komt allen tot Mij die uitgeput zijt en onder lasten gebukt, en Ik zal U rust verlichting schenken. Neemt mijn juk op uw schouders en leert van Mij: Ik ben zachtmoedig en nederig van hart; en gij zult rust vinden voor uw zielen, want mijn juk is zacht en mijn last is licht … Mat 11,28-30. Het licht komt van buiten op ons af. 

In de kerstnacht zegt Jesaja …

Het volk dat ronddwaalt in het donker,
ziet dan een helder licht,
over hen die wonen in een land vol duisternis
Gaat dan een stralend licht op …

Jesaja 9,1

Want het drukkende juk,
de stang op hun schouders,
de stok van de drijver,
Gij breekt ze stuk als op
de dag van Midjan.
Want alle dreunend stampende 
laarzen en met bloed doordrenkte 
mantels worden verbrand
en verteerd door het vuur …

Jesaja 9,3-4

De stok van de drijver, die drijft ons voort, van buiten, maar we hanteren hem vaak ook zelf. Anderzijds komt Jezus ons ook opzoeken, als we niet erg vooruit maken. De herders op de velden van Efrata bij Bethlehem lijken in onze kerststal romantische figuren, maar dat waren ze natuurlijk niet. Ze zullen in hun armzalig leven ook wel de vragen van het bestaan hebben gekend. En de wijzen uit het Oosten zullen ook wel hebben beseft dat hun wijsheid hen niet ver had gebracht. Daarom gingen ze de ster na, omdat ze er niet uitkwamen. Daar is dan de inbraak van het Gloria in excelsis Deo. En de ster van Bethlehem is er voor alle mensen van goede wil. Zij zal nooit meer verdwijnen uit de geschiedenis, hoe de machten van het kwaad ook hun best doen, zoals toen al meteen Herodes met de kindermoord van Bethlehem. Alleen goede wil dus, dat is wat van ons wordt gevraagd. Kerstmis is inderdaad een inslag …

Jezus zegt het zelf … 

Hemel en aarde zullen voorbijgaan,
maar mijn woorden zullen niet voorbijgaan …

Lucas 21,33

Al wijken de bergen,
en wankelen de heuvels,
mijn trouw wijkt niet van U,

Jesaja 54,10

Heft uw ogen naar de hemel op,
en ziet naar de aarde beneden:
de hemel mag vervliegen als rook,
en de aarde als een kleed in flarden uiteenvallen,
en haar bewoners dood vallen als muggen;
maar mijn heil blijft eeuwig bestaan …

Jesaja 51,6

Al deze gebeurtenissen in de Evangelies met een kerstverhaal, kunnen naadloos worden overgezet op de mens van onze tijd. Er zit geen milliseconde of millimeter verschil tussen, hoe prozaïsch de setting ook is. In de spreekkamer van de psycholoog komt het zo vaak voor … self-hate … , de stok van de drijver. Dat vindt God niet goed. Het is zelfs een zonde. Want dat betekent in feite dat je meent jezelf te kunnen verlossen. Ibn Abbad van Ronda …You ought to delight in your Lord’s generosity to you. Let it absorb you completely and relieve you of excessive introspection (blz. 75 brief 2). En … the servant’s recognition of his need for God that is requested of him consists in not presuming to possess in himself even the smallest bit of power or capacity for anything, and in not believing that he disposes of any created resource on which to lean or depend. Rather, he considers himself like a shipwrecked person on the point of drowning in the sea, or like a traveler lost in the middle of the desert. In other words, he sees no possible help other than that of the Lord, and expects to be saved from perishing by no one except Him… en … the central issue becomes the struggle to keep the attention focused on the Sought rather than on the seeker. That involves moving always toward “thinking well”of God without ever falling into the trap of self-hatred. Want als je jezelf haat, haat je ook God, want … hij is je naderbij dan je halsader. En Jezus komt met Kerstmis om die Gordiaanse knoop voor je door te hakken, want hij is immers de Verlosser. Dit woord gaat daarover. Ik ben een god in `t diepst van mijn gedachten … zegt Willem Kloos.

Zouden uw zonden,
die als scharlaken zijn,
wit kunnen worden als sneeuw?
Zouden zij, rood als purper,
Kunnen worden als wol?

Jesaja 1,18

Zoals een moeder haar kind troost,
zo zal Ik u troosten:
in Jeruzalem zult gij getroost worden.
Zielsblij zult gij het aanschouwen,
en uw gebeente zal ontluiken als het groen…

Jesaja 66,13-14

Dit leidt ook tot dankbaarheid. Dat we onszelf niet hoeven te verlossen. In de eucharistie, dankzegging, vieren we het steeds. The foundation of gratitude is twofold: First, the individual’s recognition of his Lord’s majesty and transcendence, and the knowledge of his sublime attributes and most holy names; and second, one’s awareness of his own pettiness, inferiority, deficiences, and weaknesses.

From there he proceeds, thanks to God’s graciousness, mercy, providence, and overflowing kindness toward him, that eludes the grasp of intelligence and understanding. And from there, love and awe move the person to gratitude to God Most High as he becomes fully sensitive to God’s bounty and to the way he ought to act before God … 180, 15. 

Een Islamitische wijze ging eens naar Mekka, maar hij trof de Ka’ba, de zwarte steen, daar niet aan. Zij zeiden hem … de Ka’ba is weg om een vrouw, Rabi’a al-Adawiyya, te verwelkomen. De wijze was zeer teleurgesteld, want hij had veertien jaar gebeden om de ontmoeting met de Ka’ba. Toen hij Rabi’a later tegenkwam, zei hij haar … Yes, indeed, for fourteen years I traversed the desert in prayers! Rabi’a zei…You traversed it in prayer, I in longing. Dit is het verschil tussen de seeker and the Sought. Rabi’a heeft alleen naar Hem verlangd, de wijze heeft Hem naderbij proberen te krijgen door zijn eigen prestatie. When God wishes to have him reach Him, He facilitates it in this way. He makes manifest to him some of the sublime attributes and holy qualities whose divine epiphany hides from the soul of the servant his own attributes and qualities. This serves as a sign that God loves him … blz. 28. A simple yes and the thing is done … zei Epictetus. Alleen goede wil dus. Dat vieren we met Kerstmis. Voor Kerstmis hoeven we niet te presteren. 

En Ibn Abbad zegt tot degene die zich afpeigert om nader tot God te komen … and how can we gain access by some remote means to Him ‘who is closer than the jugular vein’ … blz. 61 brief 1. Grace itself becomes itself a means of discovering grace, apart from any direct correlation to the servant’s works … blz. 78 brief 2. The person who has a genuine understanding of God Most High is the one who submerges the difficulties of the present in the kindnesses flowing over him from God, drowning the sins of his lower self in God’s beneficense toward him … 136, 4.

In onze Heilige Geschriften komen we het ook zo vaak tegen. De goede wil is genoeg. Daarom heeft Kerstmis ook iets passiefs. Je krijgt onverwacht bezoek, een blijde boodschap, net zoals het bezoek van de engel Gabriël aan Maria. Jesaja zegt toch … Ik laat Mij zoeken door hen die niet naar Mij vragen, Ik laat Mij vinden door hen die Mij niet zoeken. ‘Hier ben Ik, hier ben Ik’… Jesaja 65,1 … nog vóór zij roepen zal Ik hen antwoorden, terwijl ze nog spreken zal Ik hen verhoren … Jesaja 65,24 … maar de Geest pleit voor ons met onuitsprekelijke verzuchtingen, Romeinen 8,26. Al-Junayd blz. 72, brief 2 … One who is in need may be sure of an answer when he calls upon Him. That which you worship is the first thought that comes to your mind when you are suffering anxiety. 

Ibn Abbad van Ronda zegt dus ook … always think well of God … of zoals Johannes zegt … God is liefde … 1 Joh. 4,16. God straft niet. Hij heeft het altijd goed met ons voor. Nee, ik moet zeggen … hij houdt van ons … hoe ongelooflijk dat voor menigeen ook klinkt. In onze taal over God mag de taal van de liefde nooit ontbreken, hoe droog en afgekloven hij soms ook is. Want slechts een moraliserende God bestaat niet. Als Jezus alleen maar een ethische figuur is had hij er niet hoeven te zijn … zo zegt Søren Kierkegaard. Een kerk die alleen maar moraliseert is niet de kerk van God. Dat doet de katholieke kerk overigens niet, maar het is wél het beeld dat van haar bestaat.

Nee, als we praten over God mag de taal van de liefde nooit ontbreken. Het is geen kunst over droge dogma’s te spreken, maar te spreken over God in de taal van de liefde. Dat moet je maar durven en kunnen. Sint Jan van het Kruis durft het en hij is er heilige en kerkleraar mee geworden. In zijn … donkere nacht van de ziel … voorziet hij elk van zijn beroemde versregels van een uitvoerig commentaar, behalve de laatste. Ik denk, omdat ze voor zichzelf spreken. Anderen geven een wat prozaïscher verklaring. Hij is jong gestorven en hij heeft de tijd niet gehad om een verklaring te schrijven …

¡oh noche que juntaste
amado con amada,
amada en el amado transformada! En mi pecho florido,
que entero para él solo se guardaba,
allí quedó dormido,
y yo le regalaba,
y el ventalle de cedros aire daba. El aire de la almena,
cuando yo sus cabellos esparcía,
con su mano serena
en mi cuello hería,
y todos mis sentidos suspendía. Quedéme y olvidéme,
el rostro recliné sobre el amado,
cesó todo, y dejéme,
dejando mi cuidado
entre las azucenas olvidado.

Het kerstverhaal spreekt tot het lijden van de mens. En dan gaat het niet over de vorm van het lijden, maar over de universele inhoud, om met het Aristotelische onderscheid te spreken. Het gaat er niet om of je nu herder bent in de nachtelijke kou op de velden van Efrata, of dat je in Nederland thuis zit met een burnout of een depressie, – de vraag is wat erger is- het gaat over het lijden in het menselijk bestaan op zichzelf, in de condition humaine, zoals André Malraux zegt. Het lijden dat hoort bij de menselijke conditie. Daar komt Jezus met Kerstmis ook voor. 

Mijn ogen zien uitgeput naar omhoog.
Heer, ik wordt gekweld,
kom voor mij op!

Jesaja 38,14

Dan zal men de glorie van Jahwe zien,
de luister van onze God.
Geeft de zwakke handen weer kracht,
maakt sterk de bevende knieën.
Zegt tot allen die radeloos zijn:
“houdt moed, weest niet bang,
hier is uw God” …

Jesaja 35,3-4

Wie rondwaart in de duisternis, zonder een straal van licht,
laat hij vertrouwen op de naam van Jahwe,
en steunen op zijn God …

Jesaja 50,10

Liefst ook nog het lijden waar in de ogen van de mens geen oplossing voor is. Hoe onmogelijker des te beter. Vindt uw diepste geluk in de Heer; en uw hartsverlangen vervult Hij … Psalmen 37,4. De menselijke conditie is gebrekkig. Menigeen begrijpt dat we niet veel voorstellen, als we op onszelf worden teruggeworpen. Dat is de bron van het lijden in het bestaan … zegt Siddharta Gautama, de Boeddha. Dit zelf, dit ego, moet vernietigd worden. Dan ben je gelukkig. Dan is het lijden ook meteen verdampt, want lijden is verbonden aan het ego. Thomas à Kempis zegt dat je de Koninklijke weg van het kruis moet leren aanvaarden, dan heb je het paradijs op aarde gevonden. In cruce salus, in het kruis ligt de redding. Je moet je er niets van aantrekken wat je ego overkomt, want dat is niet belangrijk. Alles is goed … zegt de slotzuster tegen mij. Wat God met ons doet, bedoelt ze dan. Het ego is alleen maar een obstakel voor het geluk. Nada te turbe … laat niets je verstoren … zegt Teresa van Avila. My being put to the test in You is that I do not care being put to the test. Your nearness is like Your distance, so when will I get my relief? Ibn Abbad 138,6. Maar zonder Kerstmis zijn deze uitspraken absurditeiten.

Beeld van de heilige Teresa van Avila, in mystieke vervoering, in de Santa Maria della Vittoria in Rome, door Bernini.

Ibn Abbad citeert een dichter over wat de ontmoeting met God met een mens kan doen …

My night has become a sunny dawn because of your face,
Even though dusk has come to the sky.
Many are they who remain in the darkness of their night,
While we are in the dazzling brilliance of Your face

(blz. 68, brief1)

Weet gij het dan niet?
Hoort gij het soms niet?
Werd het U niet verkondigd
vanaf den beginne?
Hebt gij het niet begrepen sinds
de grondvesting der wereld?

Jesaja 40, 21

gij moet inzien en mij geloven,
gij moet begrijpen dat Ik het ben …

Jesaja 43,10

Zo zult gij erkennen dat Ik Jahwe ben,
die u roept bij uw naam
Ik zal vóór u uitgaan,
Steilten maak Ik vlak voor u,
bronzen deuren zal Ik breken
en ijzeren sluitbomen verpletteren.
Geheime schatten geef Ik u,
voorraden die verborgen zijn …

Jesaja 45,2

In de tijd van genade verhoor Ik u,
op de dag van het heil sta Ik u bij …

Jesaja 49,8

om de geboeiden te zeggen:
“Naar buiten!”
En hen die in duisternis zuchten:
“Kom te voorschijn!” …

Jesaja 49,9

… dat zij die op Mij hopen niet worden teleurgesteld …

Jesaja 49,23

Zoiets moet er ook gebeurd zijn in die nacht onder de Bodhi-boom, want dat is ook het verhaal van de Boeddha. Toen hij het zelf wilde doen te midden van de asceten lukte het hem niet de Gordiaanse knoop van het bestaan te ontwarren. Hij hield er dan ook mee op, met het verstervende bestaan. Met de Abtötung, zoals de Duitser het zo plastisch zegt, en onder hoongelach vertrok hij van de asceten, nadat hij weer normaal was beginnen te eten. 

Siddharta heeft zijn ego laten varen. Het is een groot mysterie wat zich daar onder die boom toen heeft afgespeeld, maar zoiets moet het wel zeker zijn geweest, die nacht waarin hij verlicht werd. Dat moet hij zich hebben gerealiseerd ondanks wat Mara, de duivel, hem die nacht nog heeft ingefluisterd. Nog beter je best doen misschien … zal degene gezegd hebben … die rondgaat, zoekende wie te verslinden. Zoiets moet er ook in Satori zitten, de term voor verlichting in Zen. Dat je het zelf niet doet. Er moet een genade-injectie, een soort verlossing hebben plaats gevonden. En het moet iets simpels zijn want het bereiken van Satori wordt vaak vergezeld van een schaterlach. En deze gebeurtenis is niet in taal te vatten, net zo min als Kerstmis. Zen verlaat alle pogingen om middels geschriften de waarheid te vinden. Milarepa, de grote mysticus uit het tibetaans Boeddhisme maakt het nog bonter. Hij zegt als prins op het witte paard tegen een vrouw die blijkbaar bekeerd moet worden … jij rimpelige, dichtgeplamuurde, oude heks die met één been in het graf staat. Waarom doe je zo onvriendelijk tegen mij. Ik kom je de boodschap van verlossing brengen. Voor Milarepa viel zo`n vrouw dan in aanbidding neer. 

Wat ik hier echter wil aanduiden is dat verlossing niet onder woorden te brengen is. Kerstmis is niet in woorden te vatten. Dat kunnen alleen kunstenaars en heilige teksten, terwijl de toeschouwer de genade moet hebben van herkenning. Het … y en al monte nada … en op de berg is er niets … van Sint Jan van het Kruis kan alleen worden herkend, maar het kan niet worden begrepen. Het kan leiden tot een spectaculaire ervaring van geluk, zoals die van de blindgeborene, die ook niet wist wat hem overkwam, omdat hij niet wist wat zien was.

Christ Carrying the Cross, El Greco, 1580

Met Søren Kierkegaard …what you have to do, then, is to confess this unconditionally to yourself so 0that you above all maintain humility and fear and trembling in relation to what it truly means to be Christian. For it is along that way that you must go in order to learn and to practise resorting to grace in such a way that you do not take it in vain; for God’s sake do not go to anyone to be reassured … Søren Kierkegaard practice in Christianity … blz. 65. Ibn Abbad zegt over de vreze Gods die weliswaar geen lijden is … therefore, the person who has intimate knowledge of God Most High does not rest comfortably in it, for such knowledge shakes one’s security. Only scoundrels consider themselves save from the wiles of God.

En Ibn Abbad …When the elect return to Him desperate and submissive, He gives them sustenance in ways they had not counted on 81,2 … vraagt en U zal gegeven worden; zoekt en gij zult vinden; klopt en er zal worden opengedaan … Matteus 7,7. Humility and fear. Het gaat dus wederom niet over prestatie. Dat er op zo’n mesthoop nog zo’n mooie bloem heeft kunnen groeien … zegt Teresa van Avila. Ich bin ein Weib und obendrin kein gutes. Maar ze had wél goede wil. En dan is er een belofte die je overal in de Bijbel vindt …

Breekt los in gejubel, allen tezamen, gij puinen van Jeruzalem;
want Jahwe bemoedigt zijn volk:
Hij heeft Jeruzalem verlost …

Jesaja 52,9

Omwille van het doorstane lijden zal hij het licht mogen zien
en met kennis verzadigd worden.
Mijn rechtvaardige dienstknecht zal velen rechtvaardig maken,
doordat hij hun zonden draagt …

Jesaja 53,11

een kort ogenblik heb Ik u in de steek gelaten,
maar met groot erbarmen breng ik U weer bijeen …

Jesaja 54,7

Komt allen die dorst hebt,
Hier is water;
En gij die geen geld hebt,
komt, koopt koren en eet zonder geld,
en drinkt zonder betaling wijn en melk …

Jesaja 55,1

Want mijn gedachten zijn niet uw gedachten,
en uw wegen niet mijn wegen …

Jesaja 55,8

Dan breekt uw licht als de dageraad door
en groeien uw wonden spoedig dicht;
dan gaat uw geluk voor u uit,
en sluit Jahwe’s glorie uw stoet.
Als gij dan roept,
geeft Jahwe u antwoord,
en smeekt gij om hulp,
Hij zal zeggen: “Hier ben Ik!” …

Jesaja 58,8-9

Hij zal uw krachten sterken
en gij zult zijn als een rijkbesproeide tuin.
Als een bron die nooit teleurstelt
als men om water komt …

Jesaja 58,11

Ik jubel en juich om mijn God
want hij heeft mij bekleed met gewaden van redding,
mij gehuld in een mantel van heil …

Jesaja 61,10

uit liefde voor Sion kan ik niet zwijgen,
uit liefde voor Jeruzalem ken ik geen rust,
totdat zijn heil straalt als een gloed
en zijn redding als een brandende toorts …

Jesaja 62,1

Het ware licht dat iedere mens verlicht kwam in de wereld …

Johannes 1,9

Dat zijn ook de velden van Efrata. Het kan wel waar zijn, die –mijn- analyse van onze maatschappij, maar als je geen hoop hebt, als daar de ster van Bethlehem niet is, wat heeft die analyse dan voor zin? Dat bedoelde Jesaja … met uw vele tochten maakt gij u moe, maar nooit bedenkt ge hoe nutteloos het is … Jesaja 57,10. Wat heeft het voor zin de kou te beschrijven op de velden van Efrata, de uitputting, het gebrek, de zinloosheid als die ster niet komt? Wat heeft het voor zin de gebrekkigheid van onze wereld te beschrijven als de ster van Bethlehem er niet is?

De zuster zei laatst, nu ik een week retraite bij haar hield … halten sie mut … Dat zei ze de vorige keer ook al. Zou ze misschien denken dat ik geen moed heb? Of dat moed de oplossing is voor al mijn gepieker? Ze zegt niets zonder betekenis. Of zou ze bedoelen … hou nou toch eens op met dat negatieve zelfbeeld. Dat is ook wel een bevinding van mijzelf, want dat heb ik. Maar het heeft ook iets goeds … It is precisely your suspicion that you are on the verge of damnation that is your safety and prize, according to the opinion of the most advanced mystics. En nu zegt een pater die generaal-overste is geweest van zijn orde … sorride a la vita … glimlach over het leven … dat is ook al zoiets. En nu net nog zegt een Spaanse pater, de clown aan tafel, een soort Popov, … leer toch Spaans, dan kun je meer lachen. Het is zelfs een zegening waar ik de laatste tijd om gevraagd heb. Vraag God altijd om zegeningen, om iets goeds en vraag veel, niet te weinig … zegt de Islam. Wat menig asceet doet is vragen om moeilijkheden en dat is niet goed. Vraag altijd om zegeningen … zo zegt de Moslim. En veel. Ben niet verlegen.

Houd goede moet … zeg ik tegen mensen als ik ze uitlaat. Ik citeer dan mijn vader op het einde van zijn brieven vanuit de dwangarbeid in Duitsland. Hij schreef dan moed met een “t”. Er is dus ook troost … Regard as an abundant grace and vast wisdom whatever anxiety, restlessness, depression and anguish you are experiencing … blz. 75 brief 2. If you did not sin God would not guide you … een traditie, geciteerd door Ibn Abbad 135,6. The truest verse the poets ever spoke is this: ‘are not all things empty that have not God in them, 109 4? De bede dat we die verlossing met Kerstmis mogen ervaren lijk me een goede kerstwens. Zalig Kerstmis.

Op de feestdag van de Heilige Teresa van Avila

Ibn Abbad van Ronda, letters on the Sufi path, the classics of western spirituality, Mahwah, New Jersey, USA