Leidensdulder

Pastoor had het er vanmorgen vóór de dagmis over hoe hij zou reageren als hij onverhoopt eens opgepakt zou worden. Dit in verband met alles wat er uit de Oekraïne zou kunnen voortkomen. En mogelijk omdat het de volgende week Goede week is met het lijden van Jezus. We besloten dat we ons zonder verzet aan de gebeurtenissen zouden overgeven. We zouden geen moeite doen om het vege lijf te redden. Jezus moedigt ons immers aan Hem na te volgen en de kruisweg die menigeen in het leven moet gaan doet soms niet onder voor wat Jezus als mens moest doorstaan. En we kwamen tot de slotsom dat alles beter was dan ons einde tegemoet te moeten zien in het lokale verpleegtehuis.

In Steijl bij Tegelen was er tijdens de oorlog een pastoor die door de Duitsers werd beschuldigd van anti-Duitse propaganda tijdens zijn preken, pastoor Windhausen. Ik had een patiënt die hem goed heeft gekend, maar die ging ervan uit dat hij zomaar zonder reden was opgepakt. Hij is gestorven begin 1945 in Buchenwald.

Vergelijkbaar zijn wellicht ook de mensen die in de concentratiekampen het elektrische prikkeldraad in liepen en zo stierven. Zij werden Moslims genoemd. Zij hadden zich overgegeven aan het onvermijdelijke. Een Moslim is immers iemand die “zich overgegeven heeft.“ Dat betekent het woord. Toen ik dat zat te vertellen aan mijn buurman tijdens een bijeenkomst over Stolpersteine laatst in Venlo, werd ik verbeterd door iemand met een keppeltje op. Hij zei dat ze Muzelmannen werden genoemd. Op mijn tegenwerping dat het toch hetzelfde betekende, zei hij dat dit niet zo was.

Inderdaad was ik bij de inwijding van enkele Stolpersteine in Venlo. Dit zijn bronzen plaquettes, in de straat ingebracht, in plaats van een klinker aan de voordeur waar een Jood of Joods gezin weggevoerd was om nooit meer terug te keren. Ik heb veel Stolpersteine gezien in Rome, omdat het klooster waar ik vaker heen ging dichtbij het oude Joodse getto van Rome ligt. 

Een patiënt van mij was op de bijeenkomst uitgenodigd omdat zij de enige nog levende overgeblevene was van haar Joodse familie. Zij is opgevoed door haar grootvader, die de oorlog heeft overleefd. Zijn hele familie is vergast en de Stolperstein is gewijd aan een broer van die opa. De kleindochter zelf kon het niet opbrengen die bijeenkomst bij te wonen en zij vroeg mij in haar plaats te gaan, samen met haar man. Het was een indrukwekkende ontmoeting met persoonlijke verhalen. De onbegrijpelijke en afgrijselijke horror van wat er toen is gebeurd treft mij steeds opnieuw. Ook laatst weer. Waarlijk het mysterie van het absolute kwaad.

Het gesprek met pastoor vóór de mis doet me ook denken aan een term uit de Russisch-orthodoxe kerk … leidensdulder. In de katholieke kerk word je zalig als je het stadium van de … heroïsche Tugend bereikt en vervolgens een wonder doet. In de Russisch-orthodoxe kerk is er ook het fenomeen van de leidensdulder, iemand die zonder één klacht een vreselijk lijden aanvaardt. De laatste tsaar, Nicolaas II, en zijn familie zijn zo in hun geheel zalig verklaard. Ze zijn in Jekaterinenburg omgebracht in het huis “voor het speciale doel.” Korte tijd van te voren hebben ze nog een priester laten komen en die heeft voor hun de mis van de overledenen gedaan.

Titus Brandsma die binnenkort heilig wordt verklaard door paus Franciscus was ook zo iemand. Hij inspireerde in gevangenschap te Dachau nog zijn medegevangenen door een gedenkwaardige preek, die iedereen daar diep trof. Hij was door Nederland getrokken om te waarschuwen tegen het nazisme, vóór en na de oorlog. Dat is hem noodlottige geworden. Blijkbaar heeft hij het risico bewust genomen en kan hij zo een leidensdulder worden genoemd.

Misschien was Anne Frank ook een leidensdulder maar die komt niet in aanmerking voor een zaligverklaring omdat ze noch katholiek, noch orthodox was. Edith Stein, een geleerde, Joodse vrouw uit Breslau, wél. Zij werd katholiek na het lezen van de autobiografie van de Heilige Teresa van Avila. Zij trad in in een klooster hier in de buurt in Echt. Dit verhinderde echter niet dat zij als Joodse is vergast in Auschwitz. Zij is heilig verklaard door Johannes Paulus II.

Dus het is nogal een ambitie om leidensdulder te willen worden indien de nood aan de man komt. En je weet niet of je het waar kunt maken want je eigen kruisweg loop je maar één keer. Het is wél stof voor meditaties in de komende Goede week, bedacht ik me. We kwamen er niet uit en pastoor begon maar aan de mis. Echter ik had toch het gevoel dat ons voornemen goed was en ik wil ook wel proberen mee te doen.